aby powiększyć
Postać graficzna Patentu Heroldii
Przedstawione opracowanie było możliwe do wykonania dzięki skanom Patentów Heroldii, które mi dostarczyli (serdeczne podziękowania!) Panowie: Jacek Żebrowski, Sławomir Górzyński, Sławomir Chromiński, Andrzej Zygmunt Rola-Stężycki, Rafał Bogusławski, Tadeusz Gajl i Wiesław Skrodzki.
Poniższe rozważania oparto na analizie grafiki tylko kilku Patentów z lat 1839-1860. Mogło się zdarzyć, że wobec braku dostępu do wszystkich wydań patenów mogłem przeoczyć jakąś zmianę. Mam nadzieję, że czytelnicy strony powiadomią mnie o tym i wprowadzę korektę.Patent (dyplom, dyplomata na szlachectwo wg nazwy z 1836 r.) heroldii występował w okresie nadawania w kilku odmianach graficznych i tekstowych. Pierwsze Patenty wydane w 1837 r. były wypisane ręcznie (rysunek poniżej - pochodzi ze zbiorów J. Żebrowskiego). Herb był malowany po napisaniu tekstu. Nad stroną graficzną i kaligraficzną czuwali specjalnie zatrudnieni urzędnicy (artyści).
Pod każdym Patentem podpisywał się Prezes Heroldii, którym początkowo był Aleksander hrabia Colonna-Walewski. W późniejszym okresie (1845-1861 r.) składali swoje podpisy jego następcy: Maksymilian książę Jabłonowski, Michał Włodek, Franciszek hrabia Potocki, Zygmunt hrabia Kurnatowski (podpis widoczny na Patencie z1854 r.), Józef Tymowski, Franciszek Drzewiecki (podpisy widoczne na Patencie z 1849, 1851, 1857 r.) i Stanisław hrabia Kossakowski (1861 r.). Niekiedy w ich zastępstwie (pisano wówczas w.z., podawano tytuł, stanowisko) składał podpis ktoś inny.
Na Patentach, które oglądałem, znajdowały się także podpisy osób nie wymienionych wyżej (np. Zaborowski w 1860 r.). Także swój podpis składał Dyrektor Kancelarii, którym początkowo został Jan Chyliczkowski. Często za niego podpisywali się w zastępstwie inni urzędnicy. Przykłady podpisów [1], [2], [3].
Później dodatkowo podpisywał się Kontrol(l)er. Prawdopodobnie o nazwisku Stępiński. On najdłużej wykonywał swoją funkcję. Także i on był zastępowany. W 1839 r. szlachta otrzymywała Patenty na typowych drukowanych blankietach o wymiarach 45 X 36 cm, w który wpisywano jedynie zmienne dane (nazwiska, imiona, nazwę herbu, wszelkie daty itp.) i zatem malowano herb. Autorem postaci graficznej dyplomu był J. Herkner. Na dyplomie z 1839 r. było umieszczone jego nazwisko i prawdopodobnie skrócona nazwa firmy Lit(ografia) lub Lit(ograf) - zawód. Zanim szlachcic otrzymał patent musiał wpłacić znaczną - jak na ówczesne dochody z gospodarstw rolnych - sumę 82 ruble srebrem i 50 kopiejek
Z aktu prawnego z 1836 r.
Przed przystąpieniem wszakże do sporządzenia dyplomatu, Heraldya wzywa poprzednio interesenta o wniesienie do właściwej kassy gubernialnej ustanowionej na konfekcyą dyplomatu opłaty w ilości rub. sr. 82 kop. 50 i dopiero po złożeniu u Heroldyi przez interesenta kwitu kassy, poświadczającego o uiszczeniu wspomnionej opłaty, do sporządzenia dyplomatu na szlachectwo przystępuje
Poniżej pokazano ogólny widok Patentu z 1841 r.(przysłał go S. Górzyński). W tej graficznej postaci przetrwał kilka lat.
Postać Patentu
z 1841r.
Postać
Patentu z 1842 (przysłał S. Górzyński)
Postać
Patentu z 1949 (przysłał W. Skrodzki)
Postać
Patentu z 1857 (przysłał S. Górzyński)
Większe wymiarowo
i tym samym dokładniejsze widoki Patentów znajdują się na stronach:http://www.uni-bel.elblag.com.pl/boguslawscy/archiwa/patent.htm
(1849 r.)
http://www.chrominscy.pl/heraldia.html
(1854 r.)
Dodałem 3 patenty, przysłane mi przez znawcę "patentologii" Pana Jacka Żebrowskiego z Gdańska.
Musiałem zmniejszyć ich wymiary, aby właściciel serwera nie wyrzucił mnie z bezpłatnego sewisowania.
Patent Szrettera z 1839 r
Patent Bystrzonowskiego z 1849 r.
Patent Lipki z 1850 r.
Dodałem patent przysłany przez Pana
prof. nzw. dr hab. Zdzisława J. Winnickiego Postać Patentu z 1861 r.
Patent Słodkowskiego z 1848 r. Tylna strona patentu. Ze strony rodu Słodkowskich
W okresie do 1861 r. trzykrotnie zmieniono postać graficzną Patentu (bordiurę), dwukrotnie rodzaj stawianej pieczęci, czterokrotnie monogram cara, trzykrotnie postać orła Królestwa Polskiego.
W 1851 r. wyjątkowo wydrukowano Patent na grubszym papierze - bez znaku wodnego (taki Patent i opis znaku wodnego przysłał J. Żebrowski). Znak wodny miał następująca postać: w górnej części półkolisty napis "HEROLDYA", poniżej herb Heroldii i jeszcze poniżej także półkolisty napis "KRÓLESTWA POLSKIEGO." Patenty z poszczególnych lat były typograficznie niedopracowane np. następował podział słowa (niekiedy dwóch) i przeniesienie do następnego wiersza. W tak uroczystych dokumentach do tego nie powinno dochodzić.
Zmiany postaci
graficznej Patentu
Treść Patentu z 1840 r.
(Przysłał J. Żebrowski).
Z mocy artykułów 51
i 60 Prawa o Szlachectwie w Królestwie Polskim, zapadłego w roku 1836,
rozpoznawszy
dowody złożone przez Pana
Łebkowskiego Maksymiliana Edwarda dwoiga imion
i uznawszy takowe za dostateczne na zasadzie decyzyi (*)
Rady Stanu oznaymioney przez Wypis z Protokółu posiedzenia
z dnia 29 Lipca/10
Sierpnia roku 1839. opinią Heroldyi zatwierdzającey, udziela niniejsze
Świadectwo,
jako Pan Łebkowski
Maksymilian Edward herbu Dąbrowa jest Szlachcicem Królestwa Polskiego,
wraz z potomstwa płci obojej w Kraju zamieszkałem, lub z dozwolenia Rządu w
Rosyi, albo za granicą przebywającem (**).
Wskutek czego, Pan
Łebkowski Maksymilian Edward wpisanym bydź może do Ksiąg Szlachty dziedziczney,
która nabyła tego Stanu przed ogłoszeniem wyżey wymienionego Prawa.
Otem Deputacya Szlachecka
Gubernii Mazowieckiej
stosowne uwiadomienie otrzymała.
Świadectwo ninieysze z podpisem Prezesa i Dyrektora Kancellaryi Heroldyi, opatrzone
Jej pieczęcią,
wydane zostaje Panu
Łebkowskiemu Maksymilianowi Edwardowi
Działo się w Warszawie na posiedzeniu, dnia 20
Września/2 Października roku 1840.
Zmiany treści Patentu (wg Patentu z 1851 r.)
Na Patencie
z 1851 r. zamiast litery "y" wstawiano już "j". Słowo "bydź"
zostaje zapisane jako "być".Po (*) następuje zmiana treści: (*)
- Ogólnego Zebrania Departamentów Warszawskich Rządzącego senatu z dnia ......
roku ..... (...) udziela niniejsze Świadectwo.Po (**)
wpisano dodatkowo:(**) 0raz że posiadanie
tego tego Stanu przez przodków od roku 1755
udowodnił.Daty posiedzeń
wpisywano następująco: 20 Września - kreska ułamkowa i po kreską - 2 Października
roku 1851.
Jeśli posiedzenia odbyły się w jednym miesiącu - zapis był następujący: 16(28)
Marca 1851 roku
Zmiany bordiury
W celu pokazania szczegółów zmian - podzielono bordiurę na część lewą i prawą. W każdej z nich po kliknięciu na element bordiury pojawi się powiększenie w wariancie z okresu 1840 i 1850 r. oraz niekiedy z 1857 i 1860 r. W patentach z 1860 r. powrócono do bordiury z 1839 r. Jest to zagadka. Poniższą bordiurę "wycięto" ze skanu Patentu przysłanego przez J. Żebrowskiego.
Postać orła w herbie Królestwa Polskiego
 |
Postać
z 1839 r. Można zauwazyć, że orzeł trzyma |
 |
Postać
z 1849 r. Orzeł jest mniej wojowniczy - trzyma tylko berło (z patentu ze strony www S. Chromińskiego). |
 |
Postać
z 1860 r. (z Patentu przysłanego przez S. Górzyńskiego). |
Pieczęcie Heroldii
 |
 |
Pieczęć płatkowa na Patencie z 1939, 1841r. i może z następnych lat. W górnej części pieczęci napisano "HEROLDYA", w dolnej "KRÓLESTWA POLSKIEGO" (z pieczęci przysłanej przez J. Żebrowskiego). |
Pieczęć wytłaczana na patencie z 1849 r. i w latach następnych (z Patentu przysłanego przez R. Bogusławskiego). Z Patentu przysłanego przez J. Żebrowskiego |
 |
 |
Pieczęć wyciskana z Patentu z 1861 r. |
Odtworzyłem napisy na pieczęci Heroldii. |
Literatura:
Heroldia Królestwa Polskiego.
Katalog wystawy. Red. S. Górzyński. DiG, Warszawa 2001
Heroldia Królestwa Polskiego 1836-1861. DiG. oprac. M. Osiecka, Warszawa 1999
Marcin Michał Wiszowaty. Szlachectwo w Królestwie Polskim - działalność Heroldii,
procedury legitymacji szlachectwa 1815 - 1861 - 1870. (link wkrótce)
http://zebrowski1700.republika.pl/heroldia%20krolestwa%20polskiego.html
http://www.nienaltowski.net/Wywod%20Szlachectwa.htm
